Пояснительная записка Наименование учебного предмета: ТҮРЭЛХИ ХЭЛЭН Класс: 2 Уровень общего образования: средняя общеобразовательная школа Учитель: Галсанова Н.Б. Срок реализации программы, учебный год: 2022 -2023 учебный год Рабочая программа по түрэлхи хэлэн для 2 класса составлена в соответствии с требованиями ФГОС НОО, с учетом авторской программы Примерной программы по бурятскому языку для 14 классов национальной школы под редакцией Д.Д. Ошорова; Турэлхи хэлэн. 2 класс. в 2 ч. / С.Ц. Содномов, Ц.Д. Цыленова, Ц.Б. Цыдыпова. - Улан-Удэ, «Бэлиг» хэблэл, 2005; учебного плана школы. Рабочую программу составила: Галсанова Н.Б. Литературна уншалгын шухала зорилго хадаа үхибүүдые уран үгэдэ, уран зохеолдо дуратай, тэрэниие уншаха дүй дүршэлтэй болгон хүмүүжүүлхэ. Үхибүүд бага наhандаа түрэлхи хэлэнэйнгээ баялигтай, илангаяа уран үгын удха шанартай танилсажа, бэеэ даагаад уран зохеолнуудые саг үргэлжэ уншаха дадалтай болохо еhотой. Удхаараа ойлгосотой богонихон рассказ, онтохо, шүлэг гү, али басни үхибүүд уншахадаа, зохеолой үдхые, гол шухала hанал бодолые, үйлэдэгшэ нюурнуудые, тэдэнэй абари зан, үйлэ хэрэгүүдые бата бэхеэр ойлгожо абаха болоно. Уран зохеолой дүрсэлэн харуулдаг аргануудые, илангаяа хэлэнэйнь баялиг тухай ойлгожо абаха. Уншаhан зохеолойнгоо удхые тайлбарилан хөөрэлдэхэдөө, hурагшад зохеолой удхын гол шухала ба шухала бэшэ hанал бодолыень илган оложо, зохеолые хубинуудта хубаажа, тэдэнэйнгээ холбоое оложо hураха. Энэ хадаа hурагшадай логическа ухаан бодолые хүгжөөлгэдэ туhа хүргэдэг. Зохеолнуудые уншахадаа, оршон тойронхи юумэнууд тухай hурагшадые зуб ойлгосотой болгохо гээшэ тон ехэ удха шанартай юм. Литературна уншалгын хэшээлнүүдтэ hурагшадай дүй дүршэл хэрэглэхэ: тэдэнэй ойлгосые үргэдхэхын тула байгаалиин үзэгдэлнүүдые, хүн зоной ажаhуудалые саг үргэлжэ ажаглаха хүдэлмэри ябуулагдаха еhотой. Һургуулида hуралсал ба хүмүужүүлгын хүдэлмэри эрид hайжаруулгада номуудай ашаг туhаламжа хүргэдэгынь мэдээжэ ха юм. Номууд үхибүүдтэ эрдэм мэдэсэ үгэхэhөө гадна, hайн hайхан абари зан, арад зондоо унтаршагуй дурлал хүмүүжүүлнэ бшуу. Үшөө тиихэдэ hурагшад ном уншаха зуураа ажабайдал тухай орео асуудалнуудта харюу олодог, ажал хүдэлмэриин ашаг туhые ойлгожо абадаг, ажалша хүниие хүндэлхэ, сэгнэхэ болодог, арад зоной еhо заншал, сэсэн мэргэн hургаал гүнзэгыгөөр ойлгожо, шэбшэжэ үзэхэ дадалтай болохо. Хоердохи классай программа соо жэлэй дүрбэн саг ба хүнүүдэй хэдэг ажал, арад зоной еhо заншал, эжы абын алтан hургаал, гэр бүлэ ба уг гарбал, табан хушуу мал тухай, hайн hайхан абари зан хүмүүжүүлгэ харуулhан уран зохеолнууд гол hуури эзэлхэ болоно. Үшөө тиихэдэ hурагшад буряад болон бэшэшье арадуудай аман зохеолhоо онтохонууд, үльгэрнүүд, оньhон үгэнүүд ба таабаринуудтай, уран зохеолшодой рассказууд, шүлэгүүд, баснинууд болон дуунуудтай танилсаха еhотой. Хоердохи класста удхыень ойлгон ураар уншажа hуралгада, удхын сохилтодо, уншажа байhан текстынгээ удхые дуунайнгаа аялгаар гаргалгада гол анхарал табигдана. Уншаhан текстээ удхаарнь хэдэн хубинуудта хубааха, зохеолой гол hанал бодолыень оложо шадаха, болоhон үйлэ ушарнуудые, өөрынгөө хандалгые харуулха, уншаhанаа дэлгэрэнгыгээр ба тобшоор хөөрэхэ шадабаритай болохо. Хоердохи классай hурагшад зүбөөр ба түргэнөөр уншалгын хүсэд дүршэлтэй болоhон байха еhотой. Түргэн уншалгын хэмжээнь жэлэй hүүлдэ минута соо 40-50 үгэ байха. Һурагшадай словарь баяжуулан үргэдхэжэ, тэрэнээ хэлэлгэдээ хэрэглэжэ hураха хүдэлмэри ябуулха. hурагшад өөhэдөө уншаhан текст сооhоо элдэб үйлэ ушарнуудые, үзэгдэлнүүдые харуулhан үгэнүүдые, найруулгануудые оложо hураха. Һурагшад рассказууд, онтохонууд, шүлэгүүд ба статьянуудай онсо илгаатай практическаар танилсаха. Место учебного предмета «Түрэлхи хэлэн» в учебном плане Федеральный базисный (образовательный) учебный план для образовательных учреждений Российской Федерации (вариант 3) предусматривает изучение түрэлхи хэлэн на этапе начального общего образования во 2 классе в объёме 34 часов. УМК Б.Б. Батоев «Методическа заабаринууд». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1987. Д.Д. Ошоров «Методическа заабаринууд». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1987. Д.Д. Дарижапова «Диктантнуудай ба изложенинүүдэй суглуулбари». С.Ц. Содномов «Диктантнуудай суглуулбари». Улаан – Үдэ: «Бэлиг»,2006. В.Д. Патаева «Буряад уран һайхан арадай аман зохёол холбон үзэлгэ». Улаан – Үдэ,1995 Л.Д. Шагдаров «Буряад, ород оньһон, хошоо үгэнүүд». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 1996. С.А. Ошорова «Буряад аман зохёол». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 2003. В.Б. Гомбоев «Һонирхолтой нааданууд». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 2009. Б.Б. Лхасаранова «Буряад хэлэнэй орфоэпи». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 2009. Д.С. Базарсадаева «Булагай эхин». Агын хэблэлэй байшан, 2003. В.Б-Н. Намсарайн «Буряад онтохонууд». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1988. В.Ш. Гулгаров «Буряад үльгэрнүүд» Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1988. С.Д. Бабуев «Магтаал,үреэл, соло». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1995. С.М. Бабушкин «Буряад – ород словарь». Улаан – Үдэ,1992 К.М. Черемисов «Ород- буряад словарь». Улаан – Үдэ, 1988. Ц.Б. Будаев «Оньһон үгэ оншотой». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1988. Д.Д. Могоева «Туһатай болооб». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 2003. Д.Н. Сультимов «Гуталгүй гулабхаа». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл,1993. Д.Д. Ошоров «Сасуутан ». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1988. У.Е. Мангутова «Сагаалганай наадан салгидаһаар…». Улаан – Үдэ: «Бэлиг», 2007. Д.Д. Ошоров «Табан хурган». Улаан – Үдэ: Буряадай номой хэблэл,1997. Результаты изучения курса Υхибүүнэй ѳѳрын хүгжэлтын дүнгүүд (личностные результаты): ѳѳрынгѳѳсэдьхэлэй байдал түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэ; оршон тойронхи байгаалиин, тиихэдэ хажуудахи хүнүүдэйнгээ байдал ойлгохо, тэдээндэ ѳѳрынгѳѳхандаса, хүнүүдые дэмжэhэнээ,тэдээндэ туhалhанаа түрэл хэлэн дээрээ харуулха; ѳѳрынгѳѳхэлэ уран, баян,тодо,сэбэр болонхоёо оролдохо; тоонтодоо, түрэл орондоо дуратай байhанаа, ѳѳрынгѳѳ хандаса харуулха; уншаха, харилсаха дуратай байха; бэшэхэ шадабаритай байха, буулгажа бэшэхэ, шагнажа ябаад бэшэхэ, ѳѳрѳѳ зохёон бэшэхэ; ѳѳрынгѳѳсэдьхэлэй байдал тухай,тиихэдэ үзэhэн юумэнүүд тухайгаа бэшэжэ(эссежанрын түхэлѳѳр) харуулха; түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха; ѳѳрынгѳѳхэhэн ажал сэгнэжэ шадаха. Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД) : ѳѳрѳѳхэшээлэй темэ хэлэхэ,зорилгыень табиха; багшатаяа сугтаа hуралсалай проблемнэ асуудал яажа шиидхэхэ тухайгаа хѳѳрэлдэн, тусхай түсэб табиха; ѳѳрынгѳѳхэжэ байhан үйлэнүүдые түсэбэй,алгоритмын үйлэнүүдтэй тааруулха,зэргэсүүлхэ, тиин ѳѳрынгѳѳ ажаябуулга шалгаха, сэгнэхэ, зүб болгохо. ѳѳрынгѳѳ ондоо хүнүүдэй,классайнгаа ажал тусхай критеринүүдээр шалгаха,хэр зэргэшадабаритай болобобиб гэжэ элирүүлжэ hураха, критеринүүдые зохёохо. Оршон тойрониие шудалха шадабари (познательные УУД) : текстээр дамжуулагдаhан мэдээсэлнүүдэй янза ( виды информации) ойлгохо: юун тухай хэлэгдэнэб, удхань ямар бэ, идейнь ямар бэ? олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ; ондо ондоо түхэлтэй ытекстнүүд (текст, схемэ, таблица, зураг) сооhоо ѳѳртѳѳ мэдээсэл олохо; үгѳѳр хэлэгдэhэн ойлгосо схемэ, таблица, модель болохо, тиин hѳѳргэнь модель соо харуулаатай ойлгосо үгѳѳр хэлэхэ; анализ, синтез хэхэ; шалтагаан хойшолон хоёрой хоорондохи холбоо харуулха, тодоруулан зохёон тогтоохо; бодомжолхо. Харилсалха шадабари ( коммуникативные УУД): хэлэлгын зорилгоhоо дулдыдуулан ѳѳрынгѳѳ hанал бодол аман ба бэшэгэй хэлэн дээрэ харуулха; хэлэхэ, харилсаха зорилгоhоо үндэhэлэн, хэрэгтэй сагта монолог гү, али диалог хэрэглэжэ шадаха; ѳѳрынгѳѳhанал бодол,hанамжа хэлэжэ,баталжа шадаха; хүнүүдэй хэлэhые шагнаха, ойлгохо, тиин ѳѳрынгѳѳ hанал бодол хубилгахаяа бэлэн байха; ажаябуулга эмхидхэхэдээ, хѳѳрэлдэжэ, хоорондоо хэлсэжэ, нэгэ hанал бодолго ерэхэ; асуудалнуудые табиха. Түрэлхи хэлээр шадабари: бага наhанай hурагшадай литературна хүгжэлтэ дээшэлүүлхэ байдал тогтоолгын ажал үргэлжэлүүлхэ; уран зохёолнуудые дүүрэн хадуун абаха, эмоциональнаар хандаха шадабари хүгжѳѳлгые үргэлжэлүүлхэ; уран зохёол сэдьхэлээрээ мэдэрхэ, ойлгохо, зохёолой байгуулhан уран аргануудые таниха, тухайлан бодомжолго зохёохы дадалнуудые хүгжѳѳлгэ ргэлжэлүүлхэ; хүүгэдэй поэтическэ дуулан шагналга, уран hайханда нарин хандалга, зохёолой хэлэн. Удха дээрэнь хүдэлжэ, хүмүүнэй үнэ сэнтэй хараа бүрилдүүлгэ хүгжѳѳлгэ үргэдхэхэ; уран зохёолдо эдир уншалгын хандаса харуулжа hургаха тухай; уран уншалгын дадал нарижуулха; хэмжээгээрээ ехэ багашье, удхаараа хүнгэн хүндэшье зохёолнуудые гүнзэгыгѳѳр ойлгохо дадал нарижуулха; сэдэбээрээ, жанраараа элдэб зохёолнуудые уншажа hурагшад мэдэхэ юумэ үргэдхэжэ, тэдэнэй оюун-эстетическэ, позновательна дүршэл үргэн болголгын нарижуулха; бага наhанай hурагшадта зорюулагдаhан эрхим уран зохёолнуудтай болон научна-позновательна литературай танилсуулга үргэлжэлүүлхэ; hурагшадай уншаха hонирхол, эрмэлзэл дээрэнь үндэhэлжэ, уншалгын шанар программын эрилтын ёhоор нарижуулха. Раздел 2. 2 классай литературна уншалгын программын гол зорилго - һурагшадта ухаан бодол, сэдьхэлэй мэдэрэл, зориг хүгжөөлгэ болоно. Эдир уншагшые хүмүүжүүлгэ, тэрэнэй нигүүлэсхы боди сэдьхэл хүгжөөлгэ хадаа тон орёо асуудалнуудай нэгэн. Юундэб гэхэдэ, һурагшадай уран зохёол хадуун абалга, дотор байдалай ябаса үхибүүн бүхэнэй зохёол сэдьхэлээрээ ойлгон абалгатай холбоотой. «Турэлхи хэлэн» номой тодорхой зорилгонууд гэхэдэ: уран зохёолнуудые дүүрэн хадуун абажа, геройнуудтань сэдьхэлээ үбдэхэ, эмоциональнаар хандаха шадабари хүгжөөхэ; уран зохёол сэдьхэлээрээ мэдэрхэ, ойлгохо, зохёолой дүрсэ байгуулһан уран аргануудые таниха, тухайлан бодомжолхо зохёохы дадалнуудые хүгжөөхэ; хүүгэдэй поэтическэ шагналга (поэтический слух), уран һайханда нарин хандалга (художественный вкус) хүгжөөхэ; байгаалиин гоё һайханиие, оршон ажабайдалые мэдэрэн ажаглаха, сэгнэхэ шадабари хүгжөөхэ; хэмжээгээрээ ехэ багашье, удхаараа хүнгэн хүндэшье зохёолнуудые гүнзэгыгөөр ойлгохо дадал хүгжөөхэ; сэдэбээрээ (темэ), жанраараа элдэб зохёолнуудые уншуулжа, һурагшадай мэдэхэ юумэ (кругозор) үргэдхэжэ, тэдэнэй эстетическэ, познавательна дүршэл үргэн болгохо; бага наһанай һурагшадта зорюулагдаһан эрхим уран болон научна-познавательна зохёолнуудтай танилсуулха; зозёолой хэлэн, удха дээрэнь хүдэлжэ, хүмүүнэй үнэ сэнтэй хараа бүридүүлхэ (формирование ценностных ориентиров личности); һурагшадай уншаха һонирхол, эрмэлзэл дээрэнь үндэһэлжэ, уншалгын шанар программын эрилтын ёһоор нарижуулха. Ном соо оруулагдаһан зохёолнууд бага наһанай һурагшадай хүгжэлтын психологическа онсо өөрэ зүйлнүүд, тэдэнэй оршон байдалые эзэмдэн ойлгохо эрмэлзэл, ухаан бодолой, мэдэрэлэй хүгжэлтэ хараада абтаһан байна. 2 классай литературна уншалгын программа удаадахи бүлэгүүдһээ бүридэнэ: 1. 2. Уншаха, шагнаха зохёолнууд; Текстээр хүдэлмэрилжэ хэлэлгын мэдэсэ болон шадабари хүгжөөлгэ; 3. Зохёохы ажаябуулгын оршон байдалда сэдьхэлэй мэдэрэлтэйгээр хандалгын дүүршэл баяжуулга болон хүгжөөлгэ; 4. Турэлхи хэлэн. Уншаха номой гол удхань дээдэ хэмжээнэй элдэб жанрай уран зохёолнууд болоно. Тэдэнэй авторнууд гэбэл: буряад литературын классигууд Х. Намсараев, А. Жамбалон, Ч. Цыдендамбаев, Ж Балданжабон, Ц. Номтоев, Ц.-Д. Дондокова, Б. Абидуев, Ц.-Б. Бадмаев, мүнөө үеын буряад литературын уран зохёолшод М. Чойбонов, А. Доноев, Г. Дашабылов, Г. Чимитов, Б.-Ж. Гармажапов г.м. болоно. Һурагшадай һонирхол, эрмэлзэл эдэбхижүүлхэ, ухаан бодол хүгжөөхэ зорилготойгоор «Түрэлхи хэлэн» ном соо буряад арадай аман зохёолой абдарһаа онтохонууд, таабаринууд, оньһон болон жороо үгэнүүд оруулагдаһан байна. Эдэ зохёолнуудые оруулхадаа, һурагшадай ганса эрдэм элбэгжүүлхэ гэжэ оролдогдоо бэшэ, харин уран зохёолнуудые научно-познавательна зохёолнуудһаа илгаруулха шадабаритай болгохо, тэдэнэй үүгэнүүдтэ анхаржа һургаха гэһэн зорилго табигдана. Зохёолнуудай һүүлдэ үгтэһэн даабаринууд һурагшадай литературна хүгжэлтэдэ онсо үүргэ дүүргэхэ зорилготойгоор зохёогдонхой. Тиигэжэ зарим зохёолнуудые зэргэсүүлэн үзэхэдөө, уран зохёолшо бүхэн оршон байгаалиие, ажаһуудалые өөр өөрынхеэрээ хадуун абадаг байһыень анхаруулха гэһэн зорилготой. «Түрэлхи хэлэн» номой удхадань буряад арадай ёһо заншалнуудһаа, һургаал заабаринуудһаа зарим зүйлнүүд оруулагданхай. Һурагшад эдэ зохёолнуудые уншахадаа, түрэл арадайнгаа нангин һргаалнуудые мэдэхэ болоод, сахижа ябахань дамжаггүй. Эхин һургуулида буряад хэлэ үзэхэ методикын хүгжэлтын түүхэдэ анха түрүүшынхиеэ драматическа жанрай зохёол орууладанхай. Тиихэдээ һурагшад литературын гурбан шухала жанрнуудтай танилсаха, онсонуудыень мэдэхэ болохо. Раздел 3 № 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. Тема урока Б.Гармаев «Мэндэ амар, һургуули» Түрэлхи хэлэн - түрэhэн дайда - 1 час Түрэлхи хэлэн Буряад хэлэнэй тухай шулэгүүдэй баглаа Хэшэгээр баян намар – 2 час Ц-Д. Хамаев «Галуудай бусалган» А.Жамбалон “Намар” Хүн- байгаалиин үри - 2 час Д.Шагнаева “Арсалдаан” Ц.Д.Будаев “Нютагаймнай шубууд” НРК Хүн болохо багаhаа - 7 час Ц.Цыдыпова «Хүбүүхэйн хүсэл » Д.Жалсараев «Хоер нүхэдэй нүхэсэл» Ц.Д.Дондокова «Хэн һайн , хэн мууб» А.Мангатханов “Мартамхай Мархай” Ж.Балданжабон “Та” Б.Санжин “Аягуй ушар” Ж.Зимин“Эрхэлхэдэнь эдеэн гашуун, уурлахадань уһан гашуун” Аман үгын абдарhаа - 9 час “Мэхэтэй петух” “Хулгана тэмээн хоер” “Yгытэй үншэн басаган” “Һарада гараһан һайхан басаган” “Хитаахан хүбүүн” “Гурбан таабари” “Аргатай түлеэшэн” Таабаринууд НРК Оньһон үгэнүүд. Жороо үгэнүүд НРК Yбгэн буурал үбэлнай - 5 час Ц.Б.Бадмаев “Саһан” Ч-Р.Намжилов “Далитай үхибүүд” “Түрүүшын саһан” Г.Бадмаева “hонирхолтой асуудал” Д.Ошоров “Боосоогоо алдаһан Булад” Yхибүүдэй дуратай уран зохёолшод - 10 час Количество часов 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. Х.Намсараев “Уран хүүгэд” Х.Намсараев “Манай нютаг” Б.Абидуев “Эхин тэмдэг” Б.Абидуев “Муура багша” Ц.Б.Бадмаев “Yбэл ерэбэ” Ц.Д.Дондокова «Саhан хүгжэм» Ц.Д.Дондокова «Саhан баабхайн гомдол» Г.Чимитов «Сухалтай үбэл» Г.Чимитов «Нютаг» Э.Дугаров «Минии гүлгэн» Yреэнэл Сагаалган - манай hайндэр - 4 час Буряад арадай заншалта hайндэр .Сагаалган М.Чойбонов «Сагаан hараар», «Сагаалган тухай» НРК А.Доноев «Сагаалганай hайндэрөөр!» Хадагууд тухай. Сагаалган Г.Дашибылов «12 жэл» 1 Г.Бадмаева «Сагаалганай бэлэг» В.Намсараев «Бу мартая!» Арадай баялиг - табан эрдэни - 5 час Г.Чимитов «Табан хушуу мал» Д.Гомбоев «Адуун» «Ухэр»Ж.Лоджой «Хурьган» «Эшэгэн»,«Ботогон» «Тугал» «Хонин» Г.Дашабылов «Унаган» Л.Табхаев «Ямаан» Б.Цыренов «Тэмээн» М.Осодоев «Гэнтын ушарал» Ц.Б.Бадмаев «Хонин мөөрэдэг гү, маарадаг гү?» Г.Чимитов «Табан нүхэд» Буряад нааданууд - 10 час Ж.Зимин «Хатар наадан» Ц.Номтоев «Бүхэ барилдаан тухай» Ц.Номтоев «Бүхэ барилдаан» НРК Ц.Номтоев «hурхарбаан» НРК 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Ц.Номтоев «Мори урилдаан тухай» Ц.Номтоев «Мори урилдаан» НРК Л.Линховоин «Шагай наадан» Ц.Д.Дондокова «Шагай» Ц.Цыриторон «Шагай» «Шатар»(онтохон) Айлшан хабар - 12 час Ц.Цыдыпова «Хабар ерэбэ» Б.Абидуев «Хабарай эхин» Ц.Бадмаев «Хабар» Г.Чимитов «Эжын hайндэр дутэлөөл даа» Б.Цыренжапов «Эжымни» Г.Бадмаева «Бэлэг» Ц.Цыриторон «Эмшэн эжы» Ц.Д.Дондогой «Эжымни гамтайхан» Д.Ошоров «Ю.Гагарин-дэлхэй дээрэхи эгээ түрүүшын космонавт» Ш.Нимбуев «Алдар соло!» Агуу ехэ илалтын hайндэр. Ц.Номтоев «Илалта» 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Календарно-тематическое планирование № п/п 1 Программар уншагдаха зохеолнууд Үгт. саг Б.Гармаев «Мэндэ амар, 1 һургуули» Литературоведческэ болон хэлэлгын мэдэсэнууд Уран зохеолой уран арганууд тухай түрүүшын юрэнхы мэдээн Түрэлхи хэлэн - түрэhэн дайда - 1 час 2 Түрэлхи хэлэн Буряад 1 Уран зохеолой уран арганууд тухай хэлэнэй тухай шулэгүүдэй түрүүшын юрэнхы мэдээн баглаа Хэшэгээр баян намар – 2 час 3 Ц-Д. Хамаев «Галуудай 1 бусалган» 4 А.Жамбалон “Намар” 1 Уран шүлэгшэнэй болон уран зурагшын бүтээһэн ажабайдалай зурагууд (картины жизни) мүн уран зохеолой идей Уран шүлэгшэнэй болон уран зурагшын бүтээһэн ажабайдалай зурагууд (картины Зохеолой анализ хэхэ арганууд , дурадхалнууд. Хэлэлгэ хугжөөлгын ажалай янзанууд Уран уншалга, хөөрэлдөөн Юрэнхылэгдэhэн шадабаринууд (УУД) Yхибүүнэй өөрын хүгжэлтын дүнгүүд (личностные результаты) Өөрын ба хүнүүдэй ажабайдалда түрэл хэлэн ямар үүргэтэйб гэжэ Уран уншалга, хөөрэлдөөн ойлгоно (хэлэнэй аргаар хажуудахи хүнтэеэ харилсанаб, бэшэмэл текстын удха үзэнэб гэжэ ойлгоно), хүнэй аман ба бэшэгэй хэлэлгын Уран уншалга, хөөрэлдөөн онсо өөрэ байhые ойлгоно (аянга, хэлэлгын темп, үгэнүүдэй болон сэглэлтын тэмдэгүүдэй үүргэ). гуримшуулаад ябаха Шүлэгүүдэй гол идей Бэеэ шадабари (регулятивные УУД): элируулгэ. Намарай жизни) мүн уран зохеолой идей. Уран байгаали тухай зурагуудые, зохеолшын болон уран зураашын уран диафильм аргануудые хэрэгдэлгэ тухай дэбжүүлгэ, бутээлгэ. хүгжөөлгэ Уран уншалга. Хүн- байгаалиин үри - 2 час 5 Д.Шагнаева “Арсалдаан” 6 Ц.Д.Будаев “Нютагаймнай 1 шубууд” НРК Хүн болохо багаhаа - 7 час 1 Ажабайдалай үйлэ ябаса болон тэрэниие Уншалгын уран зохеол соо зураглан харуулга нарижуулга Yгэнүүдэй удха тайлбарилга шанар Ц.Цыдыпова «Хүбүүхэйн 2 хүсэл » Д.Жалсараев «Хоер нүхэдэй нүхэсэл» Автор-герой, герой Шүлэгэй удха Уран уншалга Уншалгын нарижуулга 8 Ц.Д.Дондокова «Хэн һайн 2 , хэн мууб» А.Мангатханов “Мартамхай Мархай” Авторай позици. Шүлэгэй удха Хөөрэлдөөн. Уншалгын шанар нарижуулга Уншалгын шанар нарижуулга 9 Ж.Балданжабон “Та” 1 Диалог. Зохеолой гол удха. Гол герой Б.Санжин “Аягуй ушар” Ж.Зимин“Эрхэлхэдэнь эдеэн гашуун, уурлахадань уһан гашуун” 2 7 10 Хөөрэлдөөн, нюураар уншалга Олон удхатай үгэ. Зэргэсүүлгэ тухай юрэ Уран уншалга хирын дэбжүүлгэ Уншалгын нарижуулга шанар нюур шанар Аман үгын абдарhаа - 9 час 11 “Мэхэтэй петух” “Хулгана тэмээн хоер” 2 Автор-герой, герой Уран уншалга Амитад тухай онтохон . онтохоной Нуюр нюраар уншалга байгуулга. Онтохоной үгэнүүд багшатаяа хамта хэшээлэйнгээ зорилго табиха; хэшээлдээ юу хэhэнээ хойно хойноhоонь тоолохо; юу хэхэ гээшэбиб гэжэ уридшалан хэлэхэ (прогнозировать); өөрынгөө, нүүхэдэйнгөө, классайнгаа ажал багшатаяа сугтаа урид зохёогдоhон тусхай критеринүүдээр шалгаха; багшын үгэhэн түсэбөөр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха. Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД): номоор хүдэлхэ (номой гаршагай, тусгаар тэмдэгдэй үүргэ ойлгохо); зураг хаража гү, али текст уншажа асуудалнуудта харюу олохо; багшатаяа болон нүхэдтэеэ хамта дүн гаргаха; үгөөр хэлэгдэhэн ойлгосо схемэ, таблица, модель болгохо, тиин hөөргэнь модель соо харуулаатай ойлгосо үгөөр хэлэхэ; текстын удха дамжуулха. Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД) өөрынгөө hанаа бодол аман 12 “Yгытэй үншэн 2 басаган” “Һарада гараһан һайхан басаган” Ажабайдалай онтохон Уншалгын шанар Шэдитэ онтохон. Онтохоной байгуулга. нарижуулга. Түүжэ уншалга. Онтохоной үгэнүүд Иллюстрациин анализ Уншалгын шанар нарижуулга. Түүжэ уншалга. Иллюстрациин анализ 13 “Хитаахан хүбүүн” “Гурбан таабари” Ажабайдалай онтохон. Байгуулга, үгэнүүд. Персонажнуудэй характеристикэ. Онтохоной байгуулга. Онтохоной үгэнүүд. 14 “Аргатай түлеэшэн” 3 Таабаринууд НРК Оньһон үгэнүүд. Жороо үгэнүүд НРК 2 Нюур нюраар уншалга Уншалгын шанар нарижуулга. Түүжэ уншалга. Иллюстрациин анализ Онтохоной байгуулга. Онтохоной Уншалгын шанар үгэнүүд нарижуулга. Түүжэ Уран хэлэлгэ, уран арганууд тухай эхин уншалга. Иллюстрациин анализ далда удха Yбгэн буурал үбэлнай - 5 час 15 Ц.Б.Бадмаев “Саһан” 2 Ч-Р.Намжилов “Далитай үхибүүд” Композиициин онсо : пейзажай болон Уран уншалга.Авторай хүнэй ажабайдалай зураглал хоерой дүрэ. Сэдьхэлэй мэдэрэл холбоон. Олицетворени Уран уншалга.Авторай дүрэ. Сэдьхэлэй мэдэрэл 16 “Түрүүшын саһан” 2 Г.Бадмаева “hонирхолтой асуудал” Образ бии бололгын арга. Зэргэсүүлгэ. Олон удхатай үгэнүүд Ажабайдалай үйлэ ябаса болон тэрэниие уран зохеол соо зураглан харуулга 17 Д.Ошоров “Боосоогоо 1 Уран арганууд алдаһан Булад” Yхибүүдэй дуратай уран зохёолшод - 10 час Уншалгын шанар нарижуулга Нюур нюураар уншалга . Түсэб табилга Нюур нюураар уншалга . Түсэб табилга хэлэлгээр, тиихэдэ багахан текст зохёожо, бэшэгэй хэлэлгээр харуулха; хажуудахи хүнүүдээ шагнаха, тэдэнэй хэлэhэниие ойлгохо; уран гоёор уншаха, хөөрэхэ; классайнгаа үхибүүдтэй, багшатаяа яагаад ажалаа эмхидхэхэ, ямар журамуудые сахиха тухайгаа хэлсэхэ; хоёр хоёроороо, бүлэг бүлэгөөр хүдэлхэ, тиихэдээ олон ондоо «тушаал» бэе дээрээ абаха: ударидагшын, даабари дүүргэгшын, бэшээшын г.м. Yхибүүнэй өөрын хүгжэлтын дүнгүүд (личностные результаты) Өөрын ба хүнүүдэй ажабайдалда түрэл хэлэн ямар үүргэтэйб гэжэ ойлгоно (хэлэнэй аргаар хажуудахи хүнтэеэ харилсанаб, бэшэмэл текстын удха үзэнэб гэжэ ойлгоно), хүнэй аман ба бэшэгэй хэлэлгын онсо өөрэ байhые ойлгоно (аянга, хэлэлгын темп, үгэнүүдэй болон сэглэлтын тэмдэгүүдэй үүргэ). Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД): багшатаяа хамта хэшээлэйнгээ зорилго табиха; хэшээлдээ юу хэhэнээ хойно хойноhоонь тоолохо; 18 Х.Намсараев хүүгэд” Х.Намсараев нютаг” “Уран 1 “Манай Зохеол соо хэрэглэлдэhэн уран арга. Хуряангы биографическэ портрет. Уран уншалга Шүлэгэй эмициональна тональность Уран уншалга Авторай тобшо намтар , зохеохы зам. 19 Б.Абидуев “Эхин тэмдэг” Б.Абидуев “Муура багша” 20 21 Ц.Б.Бадмаев “Yбэл ерэбэ” 1 Ц.Д.Дондокова «Саhан 2 хүгжэм» Ц.Д.Дондокова «Саhан баабхайн гомдол» Авторай тобшо намтар ,зохеохы зам. Авторай тобшо намтар ,зохеохы зам. Лирическэ шүлэг. Зохеол соо хэрэглэлдэhэн уран арга. Шүлэгэй эмоциональна тональность Авторай тобшо намтар ,зохеохы зам. Лирическэ шүлэг. Зохеол соо хэрэглэлдэhэн уран арга. Шүлэгэй эмоциональна тональность 22 Г.Чимитов «Сухалтай 2 үбэл» Г.Чимитов «Нютаг» Авторай тобшо намтар, зохеохы зам. Уран зохеолшоной Лирическэ шүлэг. портрет. Хуряангы Авторай тобшо намтар , зохеохы зам. биографическэ портрет. Лирическэ шүлэг. Зохеол соо Уран уншалга Уран уншалга хэрэглэлhэн уран арга. 23 Э.Дугаров гүлгэн» Yреэнэл Авторай тобшо намтар , зохеохы зам.Эпическэ шүлэг Авторай тобшо намтар ,зохеохы зам. Эпическэ шүлэг. Персонажнуудые зураглал арганууд 2 «Минии 2 Зохеол соо хэрэглэлдэhэн уран арга. Уран уншалга Шүлэгэй эмоциональна тональность Хуряангы биографическэ Авторай тобшо намтар , зохеохы зам. портрет. Уран уншалга Сагаалган - манай hайндэр - 4 час Уран уншалга Уран зохеолшоной портрет. Хуряангы биографическэ портрет. Уран уншалга Хуряангы биографическэ портрет. Уран уншалга Уран зохеолшоной портрет. Хуряангы биографическэ портрет. Уран уншалга Хөөрэлдөөн. Уншалгын шанар нарижуулга юу хэхэ гээшэбиб гэжэ уридшалан хэлэхэ (прогнозировать); өөрынгөө, нүүхэдэйнгөө, классайнгаа ажал багшатаяа сугтаа урид зохёогдоhон тусхай критеринүүдээр шалгаха; багшын үгэhэн түсэбөөр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха. Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД): номоор хүдэлхэ (номой гаршагай, тусгаар тэмдэгдэй үүргэ ойлгохо); зураг хаража гү, али текст уншажа асуудалнуудта харюу олохо; багшатаяа болон нүхэдтэеэ хамта дүн гаргаха; үгөөр хэлэгдэhэн ойлгосо схемэ, таблица, модель болгохо, тиин hөөргэнь модель соо харуулаатай ойлгосо үгр хэлэхэ; текстын удха дамжуулха. Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД) өөрынгөө hанаа бодол аман хэлэлгээр, тиихэдэ багахан текст зохёожо, бэшэгэй хэлэлгээр харуулха; хажуудахи хүнүүдээ шагнаха, тэдэнэй хэлэhэниие 24 Буряад арадай заншалта 2 hайндэр .Сагаалган М.Чойбонов «Сагаан hараар», «Сагаалган тухай» НРК А.Доноев «Сагаалганай hайндэрөөр!» Хадагууд тухай. Сагаалган 25 Г.Дашибылов «12 жэл» 2 Г.Бадмаева «Сагаалганай бэлэг» В.Намсараев «Бу мартая!» Ажабайдалай үйлэ-ябаса болон тэрэниие Эврэстическэ хөөрэлдөөн уран зохеол соо зураглан харуулга Золгохо еhо тухай, Зохеол соо хэрэглэлдэhэн уран арга. хадагууд тухай хөөрэлдөөн Шүлэгэй эмоциональна тональность . Уран уншалга, хөөрэлдөөн.Уран уншалга. Уншалгын шанар нарижуулга Ажабайдалай үйлэ-ябаса болон тэрэниие Золгохо еhо тухай, уран зохеол соо хадагууд тухай хөөрэлдөөн зураглан харуулга . Уран Сюжедэй элементнүүд уншалга . Хөөрэлдөөн. Уран уншалга. Уншалгын шанар нарижуулга Диалог уншалга. Гүйсэдхэхэ зорилго бэелүүлгэ Арадай баялиг - табан эрдэни - 5час 26 Г.Чимитов «Табан хушуу 4 мал» Д.Гомбоев «Адуун» «Хонин» «Ухэр» Ж.Лоджой «Хурьган» «Эшэгэн»,«Ботогон» «Тухал» Г.Дашабылов «Унаган» Л.Табхаев «Ямаан» Б.Цыренов «Тэмээн» Ажабайдалай уйлэ – ябаса болон тэрэниие уран зохеол соо зураглан харуулга Ажабайдалай үйлэ ябаса болон тэрэниие уран зохеол соо зураглан харуулга. Yгэ дүрэ бии болгоhон арга Ажабайдалай үйлэ ябаса болон тэрэниие уран зохеол соо зураглан харуулга. Yгэ дүрэ бии болгоhон арга Табан хушуу мал. Тэдэнэй аша гурэ тухай хөөрэлдөөн. Хөөрэлдөөнэй уедэ багшын уншалга зохеол шагнаха шадабари нарижуулга Зохеолнуудай удхаар хөөрэлдөөн. Стилистическэ анализ. Уран уншалга. Иллюстрациин анализ Зохеолнуудай удхаар хөөрэлдөөн. Стилистическэ анализ. Уран уншалга. ойлгохо; уран гоёор уншаха, хөөрэхэ; классайнгаа үхибүүдтэй, багшатаяа яагаад ажалаа эмхидхэхэ, ямар журамуудые сахиха тухайгаа хэлсэхэ; хоёр хоёроороо, бүлэг бүлэгөөр хүдэлхэ, тиихэдээ олон ондоо «тушаал» бэе дээрээ абаха: ударидагшын, даабари дүүргэгшын, бэшээшын г.м. Yхибүүнэй өөрын хүгжэлтын дүнгүүд (личностные результаты) Өөрын ба хүнүүдэй ажабайдалда түрэл хэлэн ямар үүргэтэйб гэжэ ойлгоно (хэлэнэй аргаар хажуудахи хүнтэеэ харилсанаб, бэшэмэл текстын удха үзэнэб гэжэ ойлгоно), хүнэй аман ба бэшэгэй хэлэлгын онсо өөрэ байhые ойлгоно (аянга, хэлэлгын темп, үгэнүүдэй болон сэглэлтын тэмдэгүүдэй үүргэ). Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД): багшатаяа хамта хэшээлэйнгээ зорилго табиха; хэшээлдээ юу хэhэнээ хойно хойноhоонь тоолохо; юу хэхэ гээшэбиб гэжэ уридшалан хэлэхэ (прогнозировать); өөрынгөө, нүүхэдэйнгөө, классайнгаа ажал багшатаяа сугтаа урид зохёогдоhон тусхай критеринүүдээр шалгаха; багшын үгэhэн түсэбөөр, Иллюстрациин анализ 27 М.Осодоев «Гэнтын 1 ушарал» Ц.Б.Бадмаев «Хонин мөөрэдэг гү, маарадаг гү?» Г.Чимитов «Табан нүхэд» Диалог. Зохеолой гол удха. Гол герой. Герой Авторай намтар хуряангы дабталга, диалогическэ шүлэг Авторай намтар дабталга. Драматическа зохеол тухай эхин юрэнхи ойлгосо Буряад нааданууд - 10 час Уран уншалга Зохеолнуудай удхаар хөөрэлдөөн. Стилистическэ анализ.Уран уншалга. Иллюстраациин анализ Табан хушуу Бодо болон бага малнууд тухай юрэнхи хоорэлдоон. Нюур нюураар уншалга. Эжэл хани нүхэдэй нухэсэ. Инсценирована эбтэй эетэйгээр наадалга алгоритмаар шадаха. хүдэлжэ Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД): номоор хүдэлхэ (номой гаршагай, тусгаар тэмдэгдэй үүргэ ойлгохо); зураг хаража гү, али текст уншажа асуудалнуудта харюу олохо; багшатаяа болон нүхэдтэеэ хамта дүн гаргаха; үгөөр хэлэгдэhэн ойлгосо схемэ, таблица, модель болгохо, тиин hөөргэнь модель соо харуулаатай ойлгосо үгр хэлэхэ; текстын удха дамжуулха. Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД) өөрынгөө hанаа бодол аман хэлэлгээр, тиихэдэ багахан текст зохёожо, бэшэгэй хэлэлгээр харуулха; хажуудахи хүнүүдээ шагнаха, тэдэнэй хэлэhэниие ойлгохо; уран гоёор уншаха, хөөрэхэ; классайнгаа үхибүүдтэй, багшатаяа яагаад ажалаа эмхидхэхэ, ямар 28 Ж.Зимин «Хатар наадан» 5 Шүлэгэй эмоциональна тональность Буряадай арадай нааданууд тухай хөөрэлдөөн. Еохор хатарха маягууд. Ажабайдалай үйлэ-ябаса болон тэрэниие уран зохеол соо зураглан харуулга Ажабайдалай үйлэ-ябаса болон тэрэниие уран зохеолсоо зураглан харуулга Ажабайдалай үйлэ-ябаса болон тэрэниие уран зохеол соо зураглан харуулга Л.Линховоин «Шагай 5 наадан» Ц.Д.Дондокова «Шагай» Ц.Цыриторон «Шагай» «Шатар»(онтохон) Ажабайдалай үйлэ-ябаса болон тэрэниие уран зохеолсоо зураглан харуулга Шүлэгүүдэй зэргэсүүлгэ. Шүлэг бүхэнэй онсо. Ажабайдалай үйлэ-ябаса болон тэрэниие уран зохеол соо зураглан харуулга Онтохоной байгуулга. Онтохоной үгэнүүд. Ц.Номтоев «Бүхэ барилдаан тухай» Ц.Номтоев «Бүхэ барилдаан» НРК Ц.Номтоев «hурхарбаан» НРК Ц.Номтоев «Мори урилдаан тухай» Ц.Номтоев «Мори урилдаан» НРК 29 Айлшан хабар - 12 час 30 Ц.Цыдыпова ерэбэ» «Хабар 3 Б.Абидуев «Хабарай эхин» Ц.Бадмаев «Хабар» Текст-зураглал. Yгэ-дүрэ бии бололгын арга. Литературын болон живописай дүрсэлэн харуулха арганууд Шүлэгүүдые зэргэсүүлэн үзэлгэ. Шүлэгүүдэй эмоциональна тональность Шүлэг уншаха журамуудые сахиха тухайгаа Буряад арадай эрын гурбан хэлсэхэ; хоёр хоёроороо, наадан тухай хөөрэлдөөн . бүлэг бүлэгөөрхүдэлхэ, Стилистическэ анализ. тиихэдээ олон ондоо Уран уншалга. Уншалгын «тушаал» бэе дээрээ абаха: шанар нарижуулга ударидагшын, даабари Уншалгын шанар дүүргэгшын, бэшээшын г.м. нарижуулга. Иллюстрациин анализ Буряад арадай эрын гурбан Yхибүүнэй өөрын хүгжэлтын наадантухай хоорэлдоон. (личностные Стилистическэ анализ. дүнгүүд Уран уншалга. Уншалгын результаты) Өөрын ба хүнүүдэй ажабайдалда шанар нарижуулга түрэл хэлэн ямар үүргэтэйб гэжэ ойлгоно (хэлэнэй аргаар хажуудахи хүнтэеэ харилсанаб, бэшэмэл текстын удха үзэнэб гэжэ ойлгоно), хүнэй аман ба бэшэгэй хэлэлгын Буряад арадай хэрэг hаанаа онсо өөрэ байhые ойлгоно (аянга, даажа ябаhан шагай хэлэлгын темп, үгэнүүдэй болон наадан. сэглэлтын тэмдэгүүдэй үүргэ). Уран уншалга Бэеэ гуримшуулаад ябаха Уншалгын шанар шадабари (регулятивные УУД): нарижуулга. багшатаяа хамта Иллюстрациин анализ хэшээлэйнгээ зорилго табиха; хэшээлдээ юу хэhэнээ хойно хойноhоонь тоолохо; юу хэхэ гээшэбиб гэжэ Хөөрэлдөөн. уридшалан хэлэхэ Стилистическэ анализ (прогнозировать); өөрынгөө, нүүхэдэйнгөө, Уран уншалга. Зурагаар классайнгаа ажал багшатаяа шэмэглэл сугтаа урид зохёогдоhон тусхай критеринүүдээр шалгаха; 31 Г.Чимитов «Эжын 3 hайндэр дутэлөөл даа» Б.Цыренжапов «Эжымни» Г.Бадмаева «Бэлэг» Шүлэгүүдэй эмоционально тональность. Yгэ-дүрэ бии бололгын арга. Шүлэгүүдэй эмоционально тональность. Yгэ-дүрэ бии бололгын арга. Автор-хөөрэгшэ. Персонаж харуулха арганууд 32 Ц.Цыриторон «Эмшэн 2 эжы» Ц.Д.Дондогой «Эжымни гамтайхан» Д.Ошоров «Ю.Гагарин- 2 дэлхэй дээрэхи эгээ түрүүшын космонавт» Ш.Нимбуев «Алдар соло!» Агуу ехэ илалтын 2 hайндэр. Ц.Номтоев «Илалта» Шүлэгүүдэй эмоционально тональность. Уран уншалга Yгэ-дүрэ бии бололгын арга. 33 34 Научна познавательна Эмоциональна зураглал. хөөрэгшын дүрэ Сэдьхэлэй хүдэлэлгын дамжуулгын арганууд. Эхэнэрнүүдай hайндэр тухай хөөрэлдөөн. Уран уншалга Уран уншалга Хөөрэлдөөн. Аянгалан уран уншалга. Зохеолдо түсэб табилга зохеол. Эврестическэ хөөрэлдөөн. Автор Познавательна материал илган гаргалга Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн тухай хөөрэлдөөн багшын үгэhэн алгоритмаар шадаха. түсэбөөр, хүдэлжэ